Şekersiz şeker hastalığı, tıbbi adıyla Diabetes Insipidus, aşırı susama ve sık idrara çıkma belirtileriyle kendini gösteren nadir bir hastalıktır. Bu belirtiler ve isim benzerliği dışında, şeker hastalığı (Diabetes Mellitus) ile herhangi bir ilişkisi bulunmamaktadır.

Hastalığın temel nedeni, beyindeki hipofiz bezinin arka kısmında salgılanan vazopressin (anti-diüretik hormon) yetersizliğidir. Bu hormonun görevi, böbreklerdeki suyun geri emilimini sağlamaktır.

Böbrekler, 24 saat içerisinde yaklaşık 180 litre sıvıyı kandan süzer. Bu süre zarfında idrar olarak atılan miktar ise genellikle 1-2 litredir. Su geri emilimi azalırsa, böbreklerden geçen idrar miktarı da artar. Aşırı idrar atımı bazı koşullarda diüretik ilaçların etkisiyle olabilir. Diğer durumlarda, dokularda ve kanda fazla su olduğu halde, kandaki anti-diüretik hormon oranının azalması sonucunda gerçekleşir.

Şekersiz şeker hastalığında, vazopressin yetersizliği nedeniyle aşırı idrara çıkma görülür. Hasta, günde yaklaşık otuz litre idrar yapabilir. Bu aşırı su kaybı, yoğun bir susuzluk hissi yaratır ve sadece kaybedilen miktarda sıvı alımı ile dengelenebilir. Tedavi edilmediği takdirde, hasta huzursuzluk yaşar ve hayatı sürekli su içmek ve idrara çıkmakla geçer. Su bulunamaması halinde, sıvı kaybı ve kandaki yoğunluğun artması (hemokonsantrasyon) meydana gelir. Bu durum baş ağrısı, kas ağrıları ve halsizlikle sonuçlanır.

Şekersiz şeker hastalığı, genellikle hipofizdeki bir kusurdan kaynaklanır ve çoğunlukla kalıtsal bir durumdur. Özellikle genç erkek erişkinlerde daha yaygındır. Ayrıca, hipofizin, hipofize bağlı beyin kısımlarının veya hipotalamusun zarar görmesiyle de ikincil olarak ortaya çıkabilir. Bu zararlar, kafa travmaları, ameliyat sırasında meydana gelen kazalar veya beyin ve kafatası yüzeyindeki tümörler nedeniyle olabilir. Bazı enfeksiyon hastalıkları, örneğin frengi ve verem, de bu duruma yol açabilir.

Hastalığın tedavisi, eksik olan hormonu yerine koyma veya altta yatan nedenleri ortadan kaldırma üzerine kuruludur. Örneğin, tümör varsa cerrahi müdahale ile alınır veya enfeksiyon hastalıkları tedavi edilir. Vazopressin hormonu, enjeksiyon yoluyla uygulanabilir. Bir kas içi enjeksiyonu, aşırı idrara çıkmayı ve susuzluğu 36-48 saat boyunca önleyebilir.

Hastalar, kendi kendilerine hormon enjeksiyonu yapmayı öğrenirler. Bunun dışında, hayvanlardan elde edilen arka hipofiz tozunun enfiye gibi burna çekilmesi pratik bir yöntemdir. Bu toz günde iki veya üç kez çekildiğinde, kas içi enjeksiyon gerekmez. Ancak sürekli burun içerisine toz çekilmesi, burun iç yüzeyini zedeleyebilir ve bazı insanlarda alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Bu nedenle, hafif vakalarda, lizin8-vazopressin adlı ilacın buruna püskürtülmesi daha uygun olabilir.

Şekersiz şeker hastalığının, vazopressin yetersizliğinden değil, böbrek borucuklarının bu hormona yanıt vermemesinden kaynaklanan bir tipi de vardır. Bu tip, böbrek kaynaklı şekersiz şeker hastalığı olarak bilinir ve genellikle küçük çocuklarda görülür. Bu çocuklara "su bebekleri" denir. Bu durumda, vazopressin enjeksiyonları genellikle etkisizdir ve hidroklorotiyazid gibi ilaçlar daha iyi sonuç verebilir.

Şekersiz şeker hastalığı ile karıştırılan bir başka durum ise psikojenik polidipsi adı verilen ruhsal bir rahatsızlıktır. Bu hastalarda da aşırı su içme ve sık idrara çıkma görülür. Ancak bu durum, hastaların su içmekten zevk almaları nedeniyle ortaya çıkar ve tedavisi bir ruh doktoru tarafından yapılmalıdır.